W takich momentach, na kilka chwil powracam do głosu Alana Wattsa i do jego wykładów, do jego książek. Nie powracam do niego jako proroka, czy duchowego przewodnika, ale jak do starego znajomego, który w chwilach gdy czuję, że jestem na rozdrożu potrafi powiedzieć: „Nie walcz z falą, stań się nią”. I choć jego głos z archiwalnych nagrań brzmi dziś jak spóźniona o pół wieku mądrość, to właśnie teraz – gdy świat mówi za dużo, za głośno i tak często bez sensu – potrzebuję tej jego miękkiej przypowieści o tym, że życie nie jest celem, lecz odwiecznym tańcem.

Watts mówił, że jednym z największych złudzeń człowieka Zachodu jest to jego silne przekonanie o oddzieleniu – od siebie nawzajem, od natury, od boskości. A ja mam wrażenie, że równie wielkim złudzeniem współczesności jest to, że niektóre historie dadzą się przemilczeć, wymazać z ludzkiej pamięci, a przez to – unieważnić ich ból. To nieprawda. One wracają. Nie wprost i nie zawsze przez krzyk. Czasem przez jedno zdjęcie. Czasem przez opowiedzianą historię, a czasem przez taniec.

Dziś piszę o jednej z takich historii. Przyszła do mnie niespodziewanie, ale z ogromną siłą – i nie tylko do mnie. 17 czerwca w Chicago nie wydarzyło się nic spektakularnego, ot zwykła praca funkcjonariuszy ICE, zupełnie nic, co przyciągnęłoby uwagę wielkich mediów. A jednak w starych murach The Polish Museum of America zdarzyło się coś bardzo ważnego i wyjątkowego.

Spotkałem się tam z Moniką Kowaleczko-Szumowską – autorką „Bapu”, która nie przyjechała do Chicago z nową książką do promowania ani też z gotową receptą na wzruszenie słuchaczy. Przyniosła ze sobą coś znacznie bardziej kruchego i prawdziwego: historię, którą przez lata próbowano zepchnąć na margines, bo nie mieściła się w wygodnej narracji. Bo dotyczyła Indii. Bo była niewygodna dla tych, którzy widzą siebie zawsze po stronie tych, którzy mają rację. Monika przygotowywała ją przez 7 lat.

Nie była to opowieść z egzotycznej podróży do Indii. Była to historia dzieci wywiezionych na Sybir, porzuconych przez świat. Nikt ich nie chciał. Ani rosjanie, którzy ich tam zesłali. Ani Brytyjczycy, którzy z sowietami pod koniec wojny weszli w układy. Ani nawet ci, którzy później przyjechali „ratować” dzieci, bo choć w papierach reprezentowali państwo polskie, to dla dzieci wyglądali jak kolejna fala tych, którzy przychodzą rozdzielać i odsyłać.

I tylko jeden człowiek – nie-Polak, nie-Europejczyk – otworzył im swoje serce. Maharadża Jam Saheb z Nawanagaru. Ugościł ich, zadbał, otoczył opieką i spokojem, którego nie zaznały wcześniej na ziemi niczyjej. Nie zrobił tego dla rozgłosu. Zrobił to, bo rozumiał, że dobro nie ma granic ani narodowości. Bo był człowiekiem, który – jak powiedziałby Watts – nie próbował być dobry. On nim po prostu był.

Zanim ten wieczór się wydarzył, Monika opowiedziała o tej historii w Radio Deon i w Radiu 103.1 FM. Potem – w znakomitym wywiadzie z Łukaszem Dudką w „Dzienniku Związkowym”. Ale dopiero spotkanie na żywo, wśród ludzi, którzy przyszli z własnej potrzeby pamięci, sprawiło, że ta historia naprawdę ożyła – we łzach, we wspomnieniach, na zdjęciach.

To był wieczór szczególny również dlatego, że swoją obecnością zaszczycili nas wyjątkowi goście honorowi: Konsul Generalny Indii w Chicago, pan Somnath Ghosh, Konsul Generalna Rzeczpospolitej Polskiej, pani Regina Jurkowska, oraz dr Paramjit „Romi” Chopra – człowiek dialogu, kultury i mostów między narodami. Ich obecność nie była jedynie gestem dyplomacji. To był bardzo czytelny znak: ta historia żyje. Nadal łączy. Nadal inspiruje.

Dziękuję wszystkim, którzy byli tego wieczoru z nami – nie jako widzowie, ale jako współobecni. Szczególne podziękowania kieruję do rodzin i potomków polskich dzieci z Indii. Bez Was ta historia mogłaby pozostać wyblakłą kartką w archiwum. Dzięki Wam nie jest już tylko przeszłością – oddycha, mówi, porusza. Żyje. Dziękuję również Polish Museum of America za otwartość – nie tylko drzwi, ale i intencji. Za to, że stworzyło przestrzeń, w której można mówić także o tym, co niewygodne, zapomniane, a jednak fundamentalnie ludzkie.

Kiedy Monika mówiła, nie było w tym patosu. Nie było wielkich słów ani prób wzruszenia na siłę. Były sprawy najprostsze, a przez to najtrudniejsze – miłość, która niczego nie żąda w zamian. Dobro, które nie sprawdza nazwisk ani koloru skóry. I jedno, bardzo ludzkie przekonanie: że najważniejsze nie dzieje się w deklaracjach, tylko w działaniu. W decyzji, by zostać. By być obok. W tym, że w tamtej historii – i tego wieczoru w Chicago – nie było miejsca na nienawiść. Ani wtedy, ani teraz.

To był wieczór, który nie mija. Osadza się gdzieś głęboko, jak pewne głosy, które raz usłyszane – już w tobie zostają. Jak echo Alana Wattsa: „Miłość to nie coś, co się robi – to coś, czym się jest”. I dziś, pisząc te słowa, wiem jedno: są historie, których nie opowiada się dla wzruszenia. Ani dla poklasku. Opowiada się je, by nie dać się zalać cynizmem – by ocalić kawałek człowieczeństwa w świecie, który zbyt często wybiera szyderstwo zamiast współczucia, by się nimi nawzajem ratować z pożogi świata dookoła nas. W tej historii nie było miejsca na zło.

Ta opowieść różni się od wielu innych. Bo – o dziwo – kończy się dobrze. Naprawdę dobrze. W świecie pełnym rozczarowań, dramatów bez puenty i historii, które gasną zanim zapłoną, ta jedna – wbrew wszystkiemu – kończy się jak trzeba. Nie dlatego, że ktoś coś planował. Ale dlatego, że mimo różnic – koloru skóry, religii, języka, pochodzenia – istnieje coś, co nie podlega negocjacjom ani tłumaczeniom. Coś, czego nie da się zmierzyć lajkami ani przykleić do flagi. To dobro. To miłość. Nie udawana. Nie strategiczna. Nie z hashtagiem. Dzieci, które wydarto z nieludzkiej ziemi, trafiły do miejsca, gdzie spotkały się z czymś, co dziś wydaje się niemal nieprawdopodobne – z dobrem w czystej postaci.

Teraz zapraszam Was do zatrzymania się na chwilę. Przejrzyjcie galerię zdjęć z tego spotkania. Niech ta historia mówi dalej – przez światło, przez obrazy, przez naszą uwagę. Bo nie wszystko, co wymazano z podręczników, znika naprawdę. Prawda ma długą pamięć. A dobro – jeśli było prawdziwe – nie umiera. Czasem milczy latami, ale potrafi wrócić. Niespodziewanie i mocniej niż kiedykolwiek.